Η Πορτάρα Νάξου, διάσημη και μοναδική σε όλον τον κόσμο, αποτελεί μέχρι και σήμερα ένα σαγηνευτικό και άλυτο μυστήριο, γύρω από την οποία έχουν γραφτεί και λεχθεί πάρα πολλά. Πρόκειται για τη μεγάλη μαρμάρινη πύλη που στέκεται ψηλά στη νησίδα Παλάτια, η οποία σήμερα είναι ενωμένη με τη Χώρα της Νάξου και ασφαλώς είναι το πιο πολυφωτογραφημένο σημείο του πανέμορφου νησιού, η αγαπημένη στάση όλων των τουριστών για να απολαύσουν το ηλιοβασίλεμα.
Είναι δε το πρώτο πράγμα που αντικρίζει κάθε ταξιδιώτης φτάνοντας με το πλοίο στη Νάξο και σίγουρα ένα από τα θεάματα που δεν θα ξεχάσει ποτέ του φεύγοντας από αυτήν. Εντυπωσιακή τόσο για το μέγεθος όσο και την κατασκευή της, μοιάζει να στέκεται στην αιωνιότητα και να οδηγεί παντού και πουθενά. Μια πόρτα «αίνιγμα», μια πόρτα του ηλίου που έχει διχάσει επιστήμονες, ερευνητές, αρχαιολόγους αλλά και απλούς επισκέπτες ως προς τη σημασία και τον ρόλο της.
Η ιστορία της Πορτάρας Νάξου
Περί το 530 π.Χ. ξεκίνησε να χτίζεται ένας ναός από τον τύραννο Λύγδαμι, πιθανότατα προς τιμήν κάποιου θεού, για τον οποίο οι αρχαιολόγοι ακόμα διαφωνούν – επικρατέστερες οι θεωρίες για τον Απόλλωνα και τον Διόνυσο-, αλλά έμεινε ημιτελής στην κατασκευή του. Πιθανολογείται πως η αιτία που δεν ολοκληρώθηκε, ήταν ο πόλεμος που ξέσπασε ανάμεσα σε Νάξο και Σάμο.
Πάντως οι αρχαιολόγοι και οι μελετητές, συμφωνούν ως προς το ότι ξεκίνησε να κατασκευάζεται σύμφωνα με τις προδιαγραφές του ναού του Ολυμπίου Διός στην Αθήνα και της Ήρας στη Σάμο. Ήταν ιωνικού ρυθμού, με μήκος 59 μ. και πλάτος 28 μ., ενώ η είσοδός του βρισκόταν στην δυτική πλευρά, κάτι το ασυνήθιστο για ναούς τέτοιου τύπου. Λίγα χρόνια αργότερα, ο Λύγδαμις χάνει την εξουσία του από τους Λακεδαιμόνιους και τα σχέδια για την ολοκλήρωση του ναού διακόπτονται οριστικά.
Τον 5ο ή 6ο μ.Χ. αιώνα ο αρχαίος ναός έγινε χριστιανικός με τους πιστούς να χτίζουν μια εκκλησία πάνω στα ερείπιά του με εγγεγραμμένη αψίδα. Αυτό μέχρι και την Ενετοκρατία, όταν και καταστράφηκε ολοσχερώς, με τα μάρμαρά του να χρησιμοποιούνται σε άλλες κατασκευές, όπως το Κάστρο της Χώρας. Το μόνο τμήμα του που δεν καταστράφηκε, ήταν η Πορτάρα, η οποία αποτελείται από 4 κομμάτια μαρμάρου που ζυγίζουν 20 τόνους και εξ αιτίας του όγκου και του βάρους της δεν ήταν εύκολο να διαλυθεί. Γύρω από αυτήν, διακρίνονται ίχνη από τα θεμέλιά του ναού αλλά και από την περιμετρική κιονοστοιχία που δεν ολοκληρώθηκε ποτέ.
Οι θεωρίες και οι μύθοι για την Πορτάρα Νάξου
Όπως προαναφέραμε, οι απόψεις διίστανται γύρω από αυτό το τιτανίων διαστάσεων κομψοτέχνημα. Άλλοι λένε πως ήταν η Πορτάρα Νάξου ήταν είσοδος για τον ναό του Απόλλωνα καθώς είναι στραμμένη προς τη Δήλο, το λίκνο του θεού του Ηλίου. Επίσης, πολλοί υποστηρίζουν πως φτιάχτηκε για να οδηγεί από τον πρόδρομο στον εντυπωσιακό ναό που δεν μπορεί παρά να ανήκει στον πιο αγαπημένο θεό του νησιού, τον Διόνυσο. Συγκεχυμένες όμως είναι και οι θεωρίες για το νησάκι Παλάτια, πάνω στον οποίο είναι χτισμένη. Κατά πολλούς, προέρχεται από τη λέξη Παλλάς, που δεν είναι άλλο από το επίθετο της Αθηνάς, αν και ομολογουμένως ουδέποτε η θεά της Σοφίας σχετίστηκε άμεσα με τη Νάξο. Μια άλλη θεωρία, συγχέει την Παλάτια με τη λέξη «παλλάς», που σημαίνει «παρθένος», «κόρη». Αυτό έχει ξεχωριστό ενδιαφέρον καθώς η Νάξος συνδέεται με μια Κόρη των προϊστορικών χρόνων, που δεν είναι άλλη από την Αριάδνη (Αριάγνη = παρθένος), την πριγκίπισσα της Κνωσού. Ο μύθος θέλει τον θρυλικό Θησέα, έχοντας πρώτα αποδράσει με τη βοήθεια της Αριάδνης από τον Λαβύρινθο του Μινώταυρου στην Κνωσσό, να την εγκαταλείπει με εντολή της θεάς Αθηνάς στη Νάξο, όπου και θα παντρευτεί εν τέλει με τον θεό Διόνυσο.
Κανείς δεν είναι σε θέση να γνωρίζει την αλήθεια γύρω από την προέλευση, τον συμβολισμό και τον ρόλο της Πορτάρας Νάξου. Ένα πράγμα είναι όμως βέβαιο: η Πορτάρα Νάξου είναι από μόνη της ένας μύθος, ένα γεωμετρικό και αρχιτεκτονικό μυστήριο που σε πείσμα των χρόνων και των 26 αιώνων που τη «δέρνει» με τα κύματά του ο Ποσειδώνας παραμένει μια αμετακίνητη πόρτα προς το γαλάζιο του αρχιπελάγους.
